Nội Dung Chính

Mùi tàu hỏa – Ký ức mùi hương không ai đặt tên

Chuyến tàu không chỉ chở người, mà còn chở mùi

Có những ký ức không cần hình ảnh, cũng chẳng cần âm thanh. Chỉ một làn hương thoảng qua cũng đủ để cả tuổi thơ ùa về. Giữa thế giới ngày càng số hóa và phẳng lặng bởi điều hòa, nước hoa và máy lọc không khí, thật lạ lùng khi người ta vẫn nhớ về “mùi tàu hỏa” – một mùi hương không ai đặt tên, chẳng ai mô tả đầy đủ, nhưng ai từng đi tàu cũng biết nó là gì.

Không giống mùi dầu xe khách, cũng không phải mùi sắt thép trong những bãi công trình, mùi tàu hỏa là thứ mùi rất riêng, rất thật, và rất khó gọi tên. Nó không phải một mùi duy nhất, mà là sự hòa quyện của thời gian, kỷ niệm, con người và không gian – những yếu tố chỉ có thể tìm thấy trên những toa tàu xập xình chạy dọc đất nước hình chữ S.

Mùi dầu máy – Hương vị của chuyển động

Trên sân ga, ngay trước giờ tàu chuyển bánh, mùi dầu máy nóng hổi tỏa ra từ đầu máy, len lỏi trong làn khói nhè nhẹ, trộn lẫn với gió sớm và bụi đường ray. Với nhiều người, đó là mùi của hành trình sắp bắt đầu. Một mùi hăng hắc, ngai ngái nhưng đầy phấn khích – như lời tuyên bố thầm lặng rằng: “Chúng ta sắp rời khỏi nơi quen thuộc để đến một miền đất mới.”

Nó là mùi của động cơ, của sức mạnh cơ học giữa không gian đời thường. Những chiếc máy nặng nề chuyển động bằng cả sự kiên trì và bền bỉ, kéo theo hàng chục toa xe chứa đựng bao thân phận, nỗi lo, ước mơ và cả những gói hành lý buộc sơ sài bằng dây dù cũ.

Nhà văn Nguyễn Huy Thiệp từng nói: “Một đất nước không thể chỉ nhớ bằng sách, mà phải nhớ bằng mùi.” Với nhiều thế hệ, mùi dầu máy tàu hỏa chính là một mảnh ký ức lưu giữ trong sâu thẳm tâm hồn.

Mùi bánh mì ga – Bữa sáng của những cuộc đời vội vã

Tàu đến ga lúc rạng đông. Trên sân ga, không khí hãy còn lành lạnh, nhưng những xe đẩy bán bánh mì đã kịp nhóm lên lửa, lò nướng mini đỏ rực giữa sương mai.

Mùi bánh mì nóng phả lên không gian, mùi pate béo ngậy, mùi chả lụa cắt vội, xen lẫn chút cay nồng của ớt xay… tất cả khiến bất kỳ ai dừng chân cũng không thể không động lòng. Mùi bánh mì ga không giống như bánh mì ở tiệm – nó dân dã, gấp gáp, và ẩn chứa cái bụng đói của người đang chuẩn bị lên đường.

Một người từng làm nghề bán bánh mì hơn 20 năm tại ga Hà Nội chia sẻ:

“Tôi không nhớ được đã bán bao nhiêu ổ bánh mì. Nhưng tôi nhớ được ánh mắt của những người mua – họ đều như nhau: vội vã mà háo hức. Bánh mì lúc đó không chỉ để ăn, mà như một nghi thức mở đầu cho hành trình.”

Mùi hành lý – Hương xưa cũ của những chuyến đi dài

Một thứ mùi rất đặc trưng trên toa tàu chính là mùi của hành lý. Không thơm, cũng chẳng dễ chịu, nhưng đó là mùi của tuổi đời, của hành trình, của ký ức cũ kỹ bị ép chặt trong vali, túi nylon và balô đã sờn quai.

Có chiếc ba lô mang mùi mồ hôi thanh niên mới nhập học. Có vali của một bà mẹ vừa gói ghém cả cái Tết quê lên phố thăm con. Có bao tải hành lý cũ, lẫn cả mùi nếp than, mùi cá khô, mùi mắm – những thứ “hương quê” không thể chối bỏ. Tất cả chúng, khi chen nhau trên giá để hành lý, khi trượt xuống sàn vì tàu vào cua, khi được chủ nhân kéo ra vội vã lúc tàu đến bến – đều để lại những dư vị không lời trong không gian nhỏ hẹp và thân quen.

Một người đàn ông từng đi tàu xuyên Việt từ Nam ra Bắc đã tâm sự:

“Tôi nhớ mùi tàu hơn cả khung cảnh. Nhắm mắt lại vẫn nghe tiếng bánh sắt, nhưng rõ hơn là cái mùi quen thuộc của hành lý cũ, ghế tàu cũ, và cả đời sống chen chúc ngày ấy.”

Mùi ghế gỗ ẩm – Nỗi nhớ ngày mưa

Trong những ngày mưa, mùi ẩm của ghế gỗ trên tàu lại bốc lên, lan tỏa một cách lặng lẽ nhưng rất đặc trưng. Đó là mùi của thời gian, của vật liệu ngấm nước, của vải cũ lâu ngày chưa thay. Với người nhạy cảm, chỉ một hơi ẩm cũng đủ gợi lại cả một thời “đi tàu nằm ghế cứng”, chở theo tiếng trẻ con khóc, tiếng bà cụ ho nhẹ và tiếng nhân viên tàu nhắc khách “nhớ giữ vé”.

Cái mùi này có thể làm người ta nhăn mặt, nhưng với những ai từng sống, từng đi tàu vào thời điểm khó khăn, nó lại là một mùi ký ức đầy yêu thương. Ghế ẩm, vách tàu lạnh, tiếng mưa gõ nhẹ lên mái tôn – một bản hòa âm nho nhỏ của sự đời.

Ký ức không tên – Văn hóa tàu hỏa trong tiềm thức người Việt

Không ít người Việt lớn lên cùng những chuyến tàu. Có người đi tàu để đi học xa, có người để vào Nam lập nghiệp, có người để về quê ăn Tết, và có người đi để rời xa một đoạn đời buồn cũ. Tàu hỏa – theo một nghĩa nào đó – là phương tiện chuyên chở ký ức.

Và mùi tàu, chính là thứ giữ lại ký ức đó, bằng khứu giác – giác quan bền bỉ và dai dẳng nhất. Hình ảnh có thể mờ đi, âm thanh có thể biến mất, nhưng mùi hương thì luôn ẩn nấp đâu đó trong não bộ, chờ một ngày nào đó trỗi dậy – khiến người ta bồi hồi, lặng người mà chẳng biết vì sao.

Người ta nhớ mùi tàu như nhớ một người thân. Không rực rỡ, chẳng hoành tráng, nhưng đậm đà và khó phai.

Khi mùi hương trở thành thông điệp của cảm xúc

Ngày nay, khi các toa tàu hiện đại đã thay bằng điều hòa, nội thất khử mùi, và ghế bọc da chống thấm, mùi tàu xưa cũng dần biến mất. Điều đó có thể tốt cho trải nghiệm, nhưng đôi khi cũng khiến những tâm hồn lãng mạn tiếc nuối. Vì không còn mùi, cũng có nghĩa là không còn “chất liệu” để gợi về những năm tháng xưa cũ.

Một chuyên gia về ký ức khứu giác đã từng nói: “Mùi hương là chiếc vé không in thời gian. Nó có thể đưa bạn trở về bất kỳ thời điểm nào chỉ trong một hơi thở.”

Tàu hỏa ngày nay vẫn chạy. Hành khách vẫn ngồi. Hành lý vẫn chất đầy. Nhưng không phải ai cũng còn nhớ mùi của chuyến tàu đầu tiên trong đời.

Phỏng vấn – Một đoạn ký ức đời thường

Chị Hà, 42 tuổi, nhân viên văn phòng tại TP.HCM, kể lại:

“Tôi từng đi tàu từ Bắc vào Nam năm tôi học đại học. Lúc đó tàu cũ, chậm, mùi thì đủ kiểu: dầu, mồ hôi, đồ ăn… nhưng tôi không thấy khó chịu. Ngược lại, tôi nhớ như in mùi bánh mì mua vội ở ga Vinh, mùi ruốc mẹ gói, mùi chăn tàu cứng và thơm nắng. Giờ đi máy bay nhanh, sạch, nhưng không có mùi gì để nhớ cả.”

Anh Tuấn, tài xế xe công nghệ, kể:

“Tôi là dân quê gốc Nam Định. Mỗi lần lên tàu là mỗi lần nhớ nhà. Có lúc mới đặt chân lên toa, ngửi thấy mùi dầu máy là lòng đã nôn nao rồi. Không biết sao, nhưng tôi thương cái mùi ấy lắm. Như kiểu vừa bước lên đã nghe thấy quê hương gọi về.”

Gửi một món hàng – Gửi một ký ức

Ngày nay, người ta vẫn chọn tàu hỏa để vận chuyển hàng hóa. Không chỉ vì chi phí hợp lý hay tuyến đường ổn định, mà đôi khi, đơn giản là vì tàu hỏa mang một cảm giác an tâm – như thể mình gửi đi một phần ký ức, mà vẫn chắc chắn rằng nó sẽ đến nơi.

Một kiện hàng gửi từ Hà Nội vào Sài Gòn, một thùng trái cây từ miền Tây ra Bắc, hay một bưu kiện nhỏ gửi cho người thân xa quê… đều mang theo mùi của hy vọng và tình cảm.

Với những người làm trong ngành vận tải đường sắt, họ không chỉ làm nhiệm vụ giao nhận. Họ đang góp phần gìn giữ một nét văn hóa – một mùi hương không ai gọi tên, nhưng ai cũng biết nó là “mùi tàu”.

Lời kết – Bạn có mùi nào nhớ mãi không?

Trong thế giới hiện đại đầy vội vã và tiện nghi, có lẽ chúng ta đang dần đánh mất khả năng cảm nhận những điều bình dị mà sâu sắc nhất.

Mùi tàu hỏa – thứ mùi không thể đóng chai, không thể bán, không thể thay thế – vẫn lặng lẽ tồn tại trong ký ức những người từng lên tàu, từng ngồi nhìn đất trời trôi qua ngoài cửa sổ, và từng lặng người khi toa tàu rẽ gió giữa đêm.