Nội Dung Chính
Chợ ven đường ray – Văn hóa mưu sinh độc đáo giữa lòng đô thị
Giữa nhịp sống đô thị hiện đại và sôi động, vẫn tồn tại những không gian bình dị, mộc mạc – nơi phản ánh sâu sắc cuộc sống thường nhật của người dân lao động. Một trong những hình ảnh vừa quen thuộc, vừa lạ lẫm ấy chính là những khu chợ ven đường ray xe lửa – một nét văn hóa mưu sinh độc đáo chỉ có thể tìm thấy ở Việt Nam, đặc biệt là tại Hà Nội và TP.HCM.
1. Những khu chợ “bên rìa nguy hiểm”
Ở Hà Nội, dọc tuyến đường sắt đi qua các phường Phùng Hưng, Khâm Thiên, Trần Phú, Trần Quý Cáp…, người ta dễ dàng bắt gặp hình ảnh những sạp hàng nhỏ được bày biện ngay sát đường ray. Cảnh người dân ngồi bán rau, thịt, hoa quả, đồ khô sát mép ray sắt tưởng chừng phi lý, nhưng đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống của hàng nghìn người dân nơi đây.
Tương tự, tại TP.HCM, tuyến đường sắt Bắc – Nam chạy qua các khu dân cư như Phú Nhuận, Gò Vấp, Bình Thạnh cũng là nơi nhiều hàng quán, sạp nhỏ “đặt chân” mưu sinh. Mỗi lần tàu đến, chủ quán nhanh tay kéo đồ đạc vào lề, rồi lại bày ra buôn bán khi đoàn tàu khuất bóng. Nhịp điệu này lặp đi lặp lại ngày qua ngày như một “nghi lễ sinh tồn” kỳ lạ nhưng rất đời thường.
2. Di sản từ thời bao cấp
Các khu chợ ven đường ray không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa, mà còn là di sản văn hóa sống sót qua nhiều thập kỷ. Từ thời bao cấp, khi vật chất thiếu thốn, đường sắt là huyết mạch giao thông chủ yếu. Người dân sinh sống gần đường tàu tận dụng từng mét vuông để buôn bán, trao đổi, dựng lều dựng quán. Cảnh người bán chen sát mép đường ray, tiếng tàu rít vang giữa những hàng rong, trở thành hình ảnh gợi nhớ ký ức xưa – ký ức về một thời khó khăn nhưng đậm đà tình người.
Những người lớn tuổi sống ven đường ray thường kể rằng, khi xưa, việc buôn bán ở đây không chỉ vì mưu sinh mà còn là nơi giao lưu, gắn kết cộng đồng. Cứ mỗi buổi sáng, người ta gặp nhau ở “chợ tàu”, hỏi han chuyện nhà, chia sẻ những thông tin về giá cả, thời tiết, mùa màng. Nó giống như một dạng “trạm văn hóa cộng đồng” thời hiện đại.
3. Văn hóa sinh tồn: Linh hoạt, khéo léo và dẻo dai
Không phải ngẫu nhiên mà những khu chợ này tồn tại lâu bền, bất chấp nguy hiểm và không gian chật hẹp. Người Việt, với bản tính cần cù và linh hoạt, luôn biết cách thích nghi với môi trường sống. Việc chọn buôn bán sát đường ray là kết quả của nhiều yếu tố: không có đủ điều kiện thuê mặt bằng, muốn tiếp cận đông người qua lại, và đặc biệt là tận dụng tối đa những khoảng trống không ai khai thác.
Người bán học cách lắng nghe tiếng còi tàu từ xa để kịp thu dọn. Họ tính toán giờ tàu chạy để mở hàng, biết rõ từng khung giờ, từng loại tàu – tàu hàng hay tàu khách, tàu nhanh hay chậm. Cách buôn bán linh hoạt này thể hiện sự nhanh nhạy và khả năng thích ứng đáng nể của người lao động đô thị.
4. Không gian sinh hoạt, hơn cả một nơi buôn bán
Chợ ven đường ray không chỉ là nơi trao đổi hàng hóa mà còn là không gian sinh hoạt đầy ắp kỷ niệm và hơi thở đời sống. Những quán cà phê nhỏ với ghế nhựa thấp, vài ly trà đá, bàn cờ tướng cũ kỹ… đã trở thành nơi tụ họp của người già trong xóm, nơi sinh viên ghé lại tìm chút yên tĩnh, nơi du khách nước ngoài tò mò dừng chân ghi lại khoảnh khắc “thành phố tàu”.
Nơi đây cũng là sân chơi của trẻ nhỏ – chúng lớn lên với tiếng tàu, với tiếng gọi nhau í ới mỗi chiều, với mùi thức ăn lan tỏa từ những bếp ăn đơn sơ bên hè. Dẫu chật hẹp và nguy hiểm, nhưng không gian ấy vẫn ấm áp và gần gũi đến lạ kỳ.
5. Du lịch hóa – Cơ hội hay thách thức?
Những năm gần đây, khu đường tàu Phùng Hưng – Trần Phú (Hà Nội) trở thành điểm check-in nổi tiếng, thu hút hàng trăm khách du lịch mỗi ngày. Nhiều hộ dân đã biến phần mặt tiền giáp ray thành quán cà phê, quán ăn nhỏ, tạo nên một “đường tàu sống ảo” giữa lòng thủ đô.
Tuy nhiên, sự phát triển du lịch quá nhanh cũng kéo theo nhiều hệ lụy. Mối lo về an toàn giao thông, nguy cơ tai nạn tăng cao khiến chính quyền buộc phải siết chặt quản lý. Nhiều quán bị yêu cầu đóng cửa, người dân lâm vào cảnh mất kế sinh nhai.
Vậy liệu chợ ven đường ray có thể trở thành một mô hình du lịch cộng đồng bền vững? Điều này cần sự phối hợp giữa nhà nước và người dân – vừa đảm bảo an toàn, vừa giữ gìn nét văn hóa độc đáo, tránh biến tướng và thương mại hóa quá mức.
6. Những câu chuyện đời thường cảm động
Điều khiến chợ đường ray khác biệt không chỉ ở địa điểm mà còn ở con người. Họ là những người mẹ đơn thân bán bún riêu mỗi sáng sớm, những ông lão ngồi vá xe đạp sát ray tàu, là chị lao công tranh thủ bán thêm dăm bó rau cải. Mỗi người mang theo một câu chuyện, một số phận, nhưng đều chung một khát vọng mưu sinh lương thiện.
Có bà cụ 70 tuổi vẫn đạp xe ra chợ đường tàu mỗi sáng, ngồi bán vài nắm hành tỏi. Có chú xe ôm ngày nào cũng đến đây uống trà, chờ khách đi tàu. Những mảnh đời giản dị ấy là phần linh hồn sống động nhất của khu chợ – thứ không dễ gì thay thế trong không gian đô thị hóa nhanh chóng.
7. Gợi nhớ và lưu giữ văn hóa đô thị truyền thống
Trong bối cảnh các khu chợ truyền thống dần bị thay thế bởi siêu thị, trung tâm thương mại, thì chợ ven đường ray như một lát cắt thời gian – nơi lưu giữ những gì chân thực và gần gũi nhất của đời sống đô thị xưa. Từ tiếng rao buổi sáng đến mùi xôi nóng, từ chiếc ghế con trước hiên nhà đến bóng tàu lướt qua – tất cả tạo nên bức tranh sống động của một nền văn hóa mưu sinh rất Việt Nam.
Việc bảo tồn và phát triển các khu chợ này không chỉ là gìn giữ sinh kế, mà còn là giữ gìn bản sắc văn hóa, ký ức tập thể của cả một thế hệ.
8. Giải pháp phát triển an toàn và bền vững
Để những chợ ven đường ray không bị mai một mà vẫn đảm bảo an toàn, cần những chính sách linh hoạt và nhân văn. Có thể quy hoạch lại không gian bán hàng, xây dựng hành lang an toàn, thiết lập thời gian hoạt động cụ thể. Nhà nước có thể hỗ trợ người dân bằng các chương trình đào tạo kỹ năng kinh doanh, cải tạo mặt bằng nhỏ, hỗ trợ vốn vay nhỏ.
Bên cạnh đó, truyền thông và giáo dục ý thức an toàn giao thông cần được đẩy mạnh, giúp người dân hiểu rõ ranh giới giữa mưu sinh và an toàn tính mạng.
9. Bài học về sự thích nghi và bền bỉ
Chợ ven đường ray là minh chứng rõ nét cho khả năng sinh tồn và thích nghi bền bỉ của người Việt. Trong bất kỳ hoàn cảnh nào – dù là thời bao cấp gian khổ hay thời kinh tế thị trường cạnh tranh khốc liệt – người dân vẫn tìm được cách sống, cách tồn tại và nuôi dưỡng cộng đồng.
Họ không chỉ buôn bán, mà còn làm văn hóa – thứ văn hóa mộc mạc, đời thường nhưng đầy sức sống, đầy chất thơ.
10. Kết luận
“Chợ ven đường ray” không chỉ đơn thuần là một không gian buôn bán lề đường, mà là biểu tượng cho tinh thần lao động kiên cường, cho nét văn hóa sinh tồn đặc trưng của người Việt giữa lòng đô thị. Dù bị xem là tạm bợ, manh mún, thậm chí nguy hiểm, nhưng không thể phủ nhận giá trị tinh thần và cộng đồng mà nó mang lại.
Trong dòng chảy phát triển đô thị, hy vọng rằng những khu chợ này sẽ được nhìn nhận một cách công bằng, có định hướng bảo tồn và phát triển hài hòa. Bởi đó không chỉ là nơi mưu sinh, mà còn là nơi lưu giữ ký ức, văn hóa và bản sắc – những giá trị cần được trân trọng và gìn giữ.
